Aangifte erfbelasting: waar moet je op letten?

Als er iemand overlijdt, komt er veel op je af. In een emotionele periode moeten er in een korte tijd veel zaken geregeld worden. Denk aan het regelen van de uitvaart en het opzeggen van abonnementen en contracten. En dan valt er ook nog een envelop van de Belastingdienst op de deurmat. Waar moet je op letten bij het doen van aangifte erfbelasting? De volgende vragen komen aan bod:

1. Moet ik aangifte erfbelasting doen?
2. Wanneer moet ik aangifte erfbelasting doen?
3. Hoe stel ik de waarde van de erfenis vast?
4. Hoe bereken ik de waarde van niet-opeisbare erfdelen van de kinderen?
5. Hoe kan ik erfbelasting besparen?

1. Moet ik aangifte erfbelasting doen?

Als je een erfenis krijgt, dan kun je te maken krijgen met erfbelasting. Tot 1 januari 2010 sprak men niet over erfbelasting, maar over successierechten. Je moet erfbelasting betalen als je meer erft dan het vrijgestelde bedrag.

Alle erfgenamen krijgen tot een bepaald bedrag vrijstelling. Dit betekent dat zij over dat bedrag geen erfbelasting hoeven te betalen.

Vrijstellingen erfbelasting 2022

Voor vermogen uit een onderneming en landgoederen kunnen bijzondere vrijstellingen gelden.

*Ontvang je als partner een nabestaandenpensioen? Dan betaal je daarover geen erfbelasting. Dit geldt voor de Algemene nabestaandenwet (Anw) én het aanvullend nabestaandenpensioen. Wel wordt het aanvullend nabestaandenpensioen in mindering gebracht op de vrijstelling voor partners. In 2022 is de partnervrijstelling minimaal € 175.837

Als de Belastingdienst verwacht dat een erfgenaam erfbelasting moet betalen, stuurt de Belastingdienst een brief naar één van de erfgenamen met het verzoek om aangifte erfbelasting te doen. De aangifte kan digitaal worden ingediend via DigiD. Het is ook mogelijk om het papieren formulier op de website van de Belastingdienst te downloaden. Wanneer de Belastingdienst de aangiftebrief heeft verzonden, ben je verplicht om de aangifte erfbelasting in te dienen, ook als de erfdelen van de erfgenamen niet hoger zijn dan de vrijstellingen. Ook het omgekeerde geldt: als je geen aangiftebrief hebt ontvangen, maar weet dat je erfbelasting verschuldigd bent, moet je uit eigen initiatief een aangifte erfbelasting indienen.

2. Wanneer moet ik aangifte erfbelasting doen?

De aangifte erfbelasting dient binnen acht maanden na het overlijden te worden ingediend. Wordt de aanslag erfbelasting na acht maanden opgelegd, dan brengt de Belastingdienst normaal gesproken belastingrente in rekening. Soms is het niet mogelijk om op tijd de aangifte erfbelasting in te dienen. Bijvoorbeeld omdat de waarde van de erfenis nog niet bekend is of omdat nog niet alle erfgenamen zijn opgespoord. In dat geval kan je uitstel aanvragen bij de Belastingdienst. Ook is het mogelijk om een voorlopige aangifte in te dienen.

3. Hoe stel ik de waarde van de erfenis vast?

De erfenis bestaat uit alle bezittingen en schulden die de overledene op het moment van overlijden bezat. De bezittingen en schulden moeten per de overlijdensdatum gewaardeerd worden. Voor wat betreft bankrekeningen en effecten kan je gemakkelijk het saldo of de waarde per overlijdensdatum opvragen bij de betreffende bank. Voor roerende zaken, zoals de inboedel en de auto kan je aansluiten bij de waarde in het economisch verkeer: wat zou een derde betalen om deze spullen over te nemen? Let er op dat de waarde in het economisch verkeer bijna altijd lager zal zijn dan de verzekerde waarde. Voor een eigen woning heeft de wetgever bepaald dat deze gewaardeerd wordt aan de hand van de WOZ-waarde op 1 januari van het jaar van overlijden. Als de WOZ-waarde het jaar na het overlijden lager is, mag je deze waarde nemen. De hoogte van de hypotheekschuld per overlijdensdatum vormt een schuld van de erfenis. Hetzelfde geldt voor andere schulden die de overledene ten tijde van het overlijden had. Denk bijvoorbeeld aan huishoudelijk schulden of de schuld aan kinderen, vanwege het eerdere overlijden van de partner van de overledene. Als alle bezittingen en schulden zijn opgegeven en er een positief saldo resteert, kunnen de erfdelen van de erfgenamen worden berekend. Als de erfdelen hoger zijn dan de vrijstelling is er erfbelasting verschuldigd. Het tarief van de te betalen erfbelasting verschilt per verkrijger.

Tarieven erfbelasting 2022

4. Hoe bereken ik de waarde van niet-opeisbare erfdelen van de kinderen?

Wanneer de overledene een echtgenoot en één of meer kinderen achterlaat, wordt de erfenis verdeeld volgens de wettelijke verdeling. In veel langstlevende testamenten wordt aansluiting gezocht bij deze wettelijke verdeling. De langstlevende partner krijgt in dat geval alle goederen en schulden van de overledene. De kinderen krijgen bij het eerste overlijden nog geen goederen. Zij ontvangen een vordering op hun langstlevende ouder ter grootte van hun erfdeel. De vorderingen van de kinderen zijn in beginstel pas opeisbaar bij het overlijden van de langstlevende. De langstlevende ouder heeft een voordeel: hij of zij hoeft de vorderingen niet uit te keren tijdens leven. Om die reden is het erfdeel van de langstlevende voor de berekening van de erfbelasting meer waard. De langstlevende ouder heeft het zogenaamde vruchtgebruik van de erfdelen van de kinderen. De kinderen hebben een nadeel, want zij kunnen tijdens het leven van de langstlevende ouder niet over het erfdeel beschikken. Hun erfdeel is voor de berekening van de erfbelasting minder waard. Door het vruchtgebruik wordt de waarde van het erfdeel van de langstlevende groter en dat van de kinderen kleiner. De Successiewet geeft spelregels voor de waardering van het vruchtgebruik. Het vruchtgebruik is afhankelijk van twee factoren:

• Leeftijd van de langstlevende ouder Als de eerste ouder jong overlijdt en een jonge echtgenoot achterlaat, moeten de kinderen lang wachten tot zij hun vordering kunnen opeisen. Naarmate de langstlevende ouder een hogere leeftijd heeft, is dit nadeel voor de kinderen kleiner.
• Rente Een vordering die niet door de kinderen kan worden opgeëist en waarover de langstlevende ouder geen rente hoeft te betalen strekt ten voordele van de langstlevende en heeft dus invloed op het hiervoor gemelde vruchtgebruik. De wetgever heeft bepaald dat bij een samengestelde rente van 6%, er geen sprake is van een vruchtgebruik.

Voorbeeld Stel, de waarde van een erfenis is € 300.000,-. De overledene laat een langstlevende partner en twee kinderen achter. Op grond van de wettelijke verdeling gaan alle bezittingen en schulden (met een waarde  van € 300.000,-) naar de langstlevende.De twee kinderen krijgen ieder een niet-opeisbare vordering van € 100.000,- op de langstlevende ouder. De langstlevende ouder is 64 jaar.Het vruchtgebruik van de langstlevende ouder wordt berekend volgens de spelregels uit de Successiewet en bedraagt € 120.000,-. De (fiscale) waarde van het erfdeel van de langstlevende ouder bedraagt € 220.000,- (het erfdeel van  € 100.000,- plus het vruchtgebruik van € 120.000,-). De (fiscale) waarde van het erfdeel van elk van de kinderen bedraagt € 40.000,- (het erfdeel van € 100.000,- minus het vruchtgebruik van € 60.000,-).

5. Hoe kan ik erfbelasting besparen?

Met een flexibel testament kan je de erfenis zo verdelen dat er optimaal gebruik wordt gemaakt van de vrijstellingen van de verschillende erfgenamen. Vaak worden er een aantal fiscale keuzemogelijkheden in het testament opgenomen die bij het doen van de aangifte erfbelasting kunnen worden benut. Om die reden is het verstandig om een flexibel testament te maken en bij het doen van aangifte erfbelasting de notaris te raadplegen. Ook wanneer er geen testament is gemaakt en de overledene een echtgenoot en een of meer kinderen achterlaat, valt er nog wat te kiezen. De erfgenamen kunnen op grond van de wet overeenkomen dat de langstlevende een rente verschuldigd is over de niet-opeisbare erfdelen van de kinderen. Het al dan niet betalen van rente heeft invloed op de erfbelasting die nu, bij het eerste overlijden, betaald moet worden én op de erfbelasting die bij het overlijden van de langstlevende betaald moet worden. De erfgenamen kunnen een afwijkende rente binnen acht maanden overeenkomen, wat moet worden verwerkt in de aangifte erfbelasting.

Meer weten?

Heb je naar aanleiding van deze blog vragen over de aangifte erfbelasting? Neem dan gerust contact op met Quir Laumans, Erik van den Munckhof of van een van onze andere specialisten op het gebied van erfrecht. Wil je op de hoogte blijven van onze blogs? Schrijf je dan hier in voor onze (wekelijkse) blogupdates.