Kan overheidstaak worden uitbesteed? Geen strafrechtelijke immuniteit voor gemeente!

Nadat op een weg in de gemeente Stichtse Vecht een motorrijder en haar bijrijder ten val komen en dodelijk verongelukken, wordt de gemeente door het openbaar ministerie strafrechtelijk vervolgd. Aan de gemeente worden twee feiten tenlastegelegd:

1. het nalaten van het nemen van voldoende verkeersmaatregelen om de veiligheid van weggebruikers te waarborgen;
2. het nalaten voldoende onderhoud te (laten) plegen aan het wegdek.

Strafrechtelijke aansprakelijkheid van de overheid

In het Volkel-arrest uit 1994 heeft de Hoge Raad bepaald dat de Staat niet strafrechtelijk vervolgd kan worden voor zijn handelen, omdat de Staat enkel het algemeen belang behartigt.

Geldt die strafrechtelijke immuniteit ook voor decentrale overheden zoals gemeenten en provincies? Deels, aldus de Hoge Raad in het Pikmeer II-arrest. Decentrale overheden zijn strafrechtelijk immuun als het gaat om gedragingen die – naar hun aard en gelet op het wettelijk systeem – alleen door de overheid kunnen worden verricht in het kader van de aan haar opgedragen bestuurstaak. Het betreft gevallen waarin derden niet gelijkwaardig aan de overheid aan het maatschappelijk verkeer deelnemen.

Strafrechtelijke immuniteit voor slechte wegen?

De vraag is nu of de gemeente Stichtse Vecht strafrechtelijk immuun is als het gaat om de tenlastegelegde feiten. Volgens de Rechtbank Utrecht is dat niet het geval, omdat het onderhouden van wegen en nemen van verkeersmaatregelen niet zijn aan te merken als exclusieve bestuurstaak. Volgens de rechtbank kunnen deze taken evengoed door derden worden uitgevoerd.
De gemeente wordt veroordeeld wegens dood door schuld, omdat zij heeft nagelaten voldoende verkeersmaatregelen te nemen. Ten aanzien van het nagelaten wegonderhoud wordt de gemeente vrijgesproken bij gebrek aan bewijs.

Cassatie in belang der wet

Tegen de uitspraak van de rechtbank wordt door Advocaat-Generaal Machielse cassatie in het belang der wet ingesteld. Volgens Machielse komt de gemeente wel degelijk strafrechtelijke immuniteit toe. Op 20 februari 2018 wijst de Hoge Raad arrest naar aanleiding van het cassatieberoep.

De Hoge Raad vernietigt het vonnis van de rechtbank gedeeltelijk. Het oordeel van de rechtbank dat het onderhouden van wegen niet is aan te merken als exclusieve bestuurstaak is volgens de Hoge Raad juist. Op grond van artikel 16 Wegenwet rust op de gemeente een zorgplicht met betrekking tot het wegbeheer, maar dat neemt niet weg dat het feitelijk onderhoud van de wegen – en daarmee ook het nalaten van het plegen van dit onderhoud – ook door derden kan worden verricht. Ten aanzien van het onderhoud van wegen heeft de gemeente volgens de Hoge Raad inderdaad geen strafrechtelijke immuniteit.

Dat is anders ten aanzien van het nemen van verkeersmaatregelen. In beginsel is daarvoor namelijk een verkeersbesluit nodig van een openbaar lichaam. Alleen degene die krachtens een verkeersbesluit daartoe bevoegd is, mag vervolgens verkeerstekens aanbrengen. Dat door de gemeente Stichtse Vecht eerder een waarschuwingsbord is geplaatst zonder daartoe strekkend besluit doet daar niet aan af. Ten aanzien van het (nalaten van) het nemen van voldoende verkeersmaatregelen heeft de gemeente – anders dan de rechtbank heeft geoordeeld – wel degelijk strafrechtelijke immuniteit.

Conclusie

Veel gemeentelijke taken, zoals het onderhoud van wegen, kunnen worden uitbesteed aan derden. Kan een derde de taak uitvoeren zonder een daartoe strekkend publiekrechtelijk besluit, dan is er geen sprake van een exclusieve bestuurstaak. Is de gemeente nalatig in het verrichten van een taak die kan worden uitbesteed zonder dat daarvoor een publiekrechtelijk besluit nodig is, dan geniet de gemeente geen immuniteit en kan zij strafrechtelijk vervolgd worden.

Heb je vragen over deze blog? Neem dan gerust contact met mij op.