Binnenlands Bestuur: Gemeenten passief bij creëren moreel besef

In een artikel op Binnenlands Bestuur schrijft  Wouter Boonstra over de HR benchmark Nederlandse gemeenten die is geïntroduceerd door onze specialisten Geeke Hissink, Chantal Grouls en Marleen Koeslag. In dit artikel gaat Geeke dieper in op de uitkomsten op het gebied van het integriteitsbeleid. Het volledige artikel lees bij Binnenlands Bestuur.

Niet elke gemeente draagt even voortvarend de betekenis van integriteit uit. Vaak is het enkel beleid, gericht op sancties na overtredingen, maar wordt verzuimd de ambtenaren goed te informeren over de bredere aanpak.

Gemeenten worstelen met het onderwerp ‘grensoverschrijdend gedrag’. ‘Ik krijg er veel vragen over’, zegt Geeke. ‘Gemeenten die willen uitdragen: worstel je ergens mee, meld het. Of ze willen uitstralen dat overtredingen niet geoorloofd zijn en melden op intranet dat grensoverschrijdend gedrag onacceptabel is en dat er hard tegen opgetreden wordt.’ Niet de juiste manier, aldus Hissink. ‘Dat is een cultuur van naming and shaming. Je moet eerst het gesprek erover voeren met ambtenaren om later te kunnen handelen.’

In 20 procent van de noordelijke gemeenten en in 10 procent van de G40-­gemeenten wordt helemaal geen aandacht besteed aan de integriteit van de ambtenaar, blijkt uit de cijfers in de HR-benchmark onder zestig gemeenten. ‘Ik zou eigenlijk verwachten dat alle gemeenten er minstens op jaarlijkse basis aandacht aan besteden.’

Gemeenteambtenaren hebben na de normalisatie in 2020 hun bijzondere status behouden, die hen beschermt tegen politieke willekeur, maar er ook voor moet zorgen dat ambtenaren integer handelen. De gemeente moet dat concretiseren door integriteitsbeleid te voeren, een gedragscode op te stellen en zorg te dragen voor de aflegging van de eed of belofte bij indiensttreding. Verder staat in de Ambtenarenwet 2017 dat de ambtenaar verplicht is ‘zich als goed ambtenaar te gedragen en de uit zijn functie voortvloeiende verplichtingen moet naleven’. Dat niet doen, is een ‘tekortkoming in het nakomen van de plichten die de arbeidsovereenkomst aan de ambtenaar oplegt’.

De bijzondere integriteitspositie van de ambtenaar kreeg veel aandacht van de bestuursrechter, maar ook de civiele rechter onderkent die. Van cruciaal belang is dat ambtenaren de gedragscode kennen en dat die in de praktijk én zonder uitzondering wordt gehandhaafd. De rechter hecht waarde aan de eigen verantwoordelijkheid van de gemeenteambtenaar, maar: daar waar het (sanctie)beleid niet werd gehandhaafd, gingen de ambtenaren vrijuit.

Wanneer je als gemeente de gedragsregels nooit zo duidelijk hebt uitgesproken en je staat dan bij de rechter met een betoog dat een ambtenaar moet worden ontslagen omdat hij zich er niet aan houdt, dan is de eerste vraag van de rechter: waaruit blijkt dat de werknemer die gedragsregels ook daadwerkelijk kent?

Lees het volledige verhaal over integriteit en de HR-benchmark in editie 12 van het Binnenlands Bestuur.