Wet Bibob bij aanbestedingen: nuttig of niet?
Het Landelijk Bureau Bibob (LBB) heeft sinds de oprichting in 2014 slechts driemaal een Bibob-advies uitgebracht bij een aanbesteding. Hieruit blijkt dat de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Wet Bibob) op dit moment weinig wordt toegepast bij aanbestedingen.
Maakt onbekend onbemind of is er wat anders aan de hand?
Wanneer is de Wet Bibob van toepassing op aanbestedingen? En wanneer kan dat nuttig zijn? In deze blog zal ik uitgebreid antwoord geven op deze vragen.
Wat houdt de Wet Bibob in?
De Wet Bibob is in het leven geroepen om te voorkomen dat de overheid ongewild criminaliteit faciliteert. Door bijvoorbeeld de gunning van een overheidsopdracht aan criminelen. De Wet Bibob maakt het mogelijk voor de aanbestedende dienst om onderzoek te (laten) doen naar de integriteit van diegene met wie zij zaken doet.
Uitvoering Bibob-onderzoek door het LBB
Het LBB is verantwoordelijk voor de uitvoering van het Bibob-onderzoek. Het LBB is onderdeel van Justis en valt onder het ministerie van Justitie en Veiligheid. Op verzoek van het LBB start een aanbestedende dienst een onderzoek naar de integriteit van de betrokkene.
Eerst een eigen Bibob-onderzoek
Voorafgaand aan het verzoek moet de aanbestedende dienst echter eerst een eigen onderzoek verrichten. Hierin toetsen zij of er feiten en omstandigheden zijn die grond kunnen opleveren dat er sprake is van een ‘bepaalde mate van gevaar’ dat de overheidsopdracht zal worden misbruikt voor criminele activiteiten.
Dit eigen onderzoek vindt plaats aan de hand van openbare bronnen en een door de betrokkene ingevuld Bibob-vragenformulier. Het Bibob-vragenformulier is opgenomen in de Regeling Bibob-formulieren. Het eigen onderzoek kan ook worden uitbesteed aan het Regionale Informatie en Expertise Centrum.
Advies vanuit het LBB
Indien het eigen onderzoek daartoe aanleiding geeft, kan het LBB worden verzocht om een onderzoek te starten en advies uit te brengen. Hierbij heeft het LBB toegang tot diverse gesloten bronnen, waaronder die van de politie, FIOD en de Belastingdienst (artikel 27 Wet Bibob).
Voor meer informatie over de het Bibob-onderzoek en de procedure, zie de blog van mijn collega Franc Pommer.
Wet Bibob bij aanbestedingen: beperkte scope
Wanneer de overheid twijfelt aan de integriteit van een gegadigde of inschrijver en/of diens zakelijke relaties kan de Wet Bibob uitkomst bieden.
Het Bibob-advies van het LBB is niet bindend voor de aanbestedende dienst. Maar het kan gebruikt worden om de betrokkene uit te sluiten.
Het advies richt zich op de uitsluitingsgronden en het geschiktheidscriterium van de financiële en economische draagkracht. Met andere woorden: het toepassen van een uitsluitingsgrond of geschiktheidscriterium kan worden gemotiveerd met het Bibob-advies.
Wet Bibob niet op alle aanbestedingen van toepassing
Echter, de Wet Bibob is niet op alle aanbestedingen van toepassing. Alleen aanbestedingen in de sectoren bouw, ICT of milieu vallen onder de Wet Bibob, zo volgt uit de artikelen 5 & 9 Wet Bibob.
Er is een wetswijziging in voorbereiding die het mogelijk moet maken om ook in andere sectoren een Bibob-onderzoek te doen.
Volgens de toelichting bij het wetsvoorstel valt het echter nog te bezien of de wetswijziging zeer grote effecten zal hebben. Veel overheidsopdrachten moeten worden Europees aanbesteed, waarbij er standaard om een gedragsverklaring (GVA) wordt gevraagd. Indien een GVA kan worden overgelegd, is nader onderzoek met toepassing van de Wet Bibob doorgaans overbodig volgens de wetgever.
Bibob-onderzoek naast Gedragsverklaring Aanbesteden (GVA) nuttig?
Daarmee komen we direct aan bij de vraag wat het nut is van Bibob-onderzoek en -advies naast de GVA. Aanbestedende diensten kiezen er immers bijna standaard voor om van inschrijvers te verlangen dat zij een GVA overleggen als zij de voorlopige winnaar zijn.
De integriteitstoets van de GVA is echter een beperktere dan het Bibob-onderzoek.
Het Bibob-onderzoek strekt zich bovendien ook uit tot de zakelijke betrekkingen van partijen (het zakelijk samenwerkingsverband). Daarnaast kent de GVA een wettelijke geldigheidstermijn van twee jaar.
Gedragsverklaring Aanbesteden (GVA) biedt niet genoeg zekerheid
De GVA biedt dus geen zekerheid ten aanzien van mogelijke integriteitsschendingen en/of criminele activiteiten die zich hebben voorgedaan binnen twee jaar na afgifte van die GVA. Bovendien ziet de GVA niet op zakelijke relaties van de inschrijver/gegadigde, waardoor zogenaamde stroman-constructies buiten beeld kunnen blijven.
Bibob-onderzoek is nuttig
Het kan daarom nuttig zijn om, naast de gebruikelijke GVA, bij belangrijke aanbestedingen Bibob-onderzoek te kunnen (laten) doen.
Hierdoor kunnen gegadigden, inschrijvers en/of diens zakelijke relaties alsmede eventuele onderaannemers beter en met een grotere actualiteitswaarde worden beoordeeld op integriteit.
Om die mogelijkheid voor zichzelf te creëren, moet de aanbestedende dienst wel vooraf in de aanbestedingsstukken vermelden dat zij zich de mogelijkheid voorbehoudt om gebruik te maken van de Wet Bibob en welke sancties kunnen zijn verbonden aan de uitkomsten van een Bibob-onderzoek.
Conclusie: binnen beperkte scope kan Bibob-onderzoek nuttig zijn
Het doen van een Bibob-onderzoek met betrekking tot de omvangrijkere overheidsopdrachten in de sectoren bouw, ICT of milieu kan nuttig zijn. Op grond van het aanbestedingsrechtelijke transparantiebeginsel dient de mogelijkheid om gebruik te maken van de Wet Bibob door de aanbestedende dienst wel direct in de aanbestedingsstukken te worden vermeld.
Op die manier kan de aanbestedende dienst bij twijfel over de integriteit van een betrokkene een onderzoek laten doen, om zo misbruik van overheidsgeld te voorkomen.
Vragen?
Heb je vragen over aanbestedingen in combinatie met de Wet Bibob of over aanbestedingen in het algemeen? Neem dan contact op met Franc Pommer.