Misbruik overheidsopdrachten voor ondermijning: hoe voorkom je het?

De overheid wil werken met integere partijen. Het is dus zaak om partijen te weren die zich met criminele praktijken bezighouden. De Wet Bibob is mede in het leven geroepen om dit bij aanbestedingen te faciliteren, en sinds oktober 2022 ook bij open house-procedures. In deze blog zet ik uiteen waar de Wet Bibob bij aanbestedingsprocedures voor dient, waar in het proces de Wet Bibob toepasbaar is en wat verbeterpunten zijn voor de toekomst.

De aanbestedingsregels hebben tot doel om overheidsopdrachten open te stellen voor mededinging en om overheidsmiddelen zo efficiënt mogelijk te besteden. In een rapport van Significant uit 2021 wordt het totale inkoopvolume van de Nederlandse overheid in 2017 op € 79,3 miljard geschat, in 2018 op € 86,2 miljard en in 2019 op € 86,6 miljard. Dit toont het economische belang van deze sector aan. En maakt duidelijk waarom de overheid haar werken, leveringen en diensten op rechtmatige en doelmatige wijze via professionele aanbestedingen  moet inkopen bij integere partijen.

De Wet Bibob helpt bij het onderzoeken of de deelnemer aan de aanbestedingsprocedure integer is. Deze wet heeft immers tot doel te voorkomen dat de overheid ongewild criminele activiteiten faciliteert, bijvoorbeeld via het gunnen van overheidsopdrachten. De Wet Bibob maakt het onder meer mogelijk dat rechtspersonen met een overheidstaak, zoals provincies en gemeenten, het Landelijk Bureau Bibob advies vragen over feiten en omstandigheden die grond kunnen opleveren voor uitsluiting van een deelnemer aan een aanbestedingsprocedure. Zo’n advies helpt aanbestedende diensten bij het nemen van een uitsluitingsbeslissing.

Per 1 oktober jl. is de gewijzigde Wet Bibob in werking getreden. Sindsdien is het mogelijk om Bibob-onderzoek te doen in het kader van zogenaamde open house-procedures. Omdat veel gemeenten van die inkoopmethode gebruik maken in het sociaal domein, is het toepassingsgebied van de Wet Bibob daarmee significant uitgebreid. De overheid heeft daardoor meer middelen gekregen om criminele ondermijning en zorgfraude tegen te gaan.

Kort samengevat is Bibob-onderzoek mogelijk in de volgende situaties:

Kortom, Bibob-onderzoek kan in de aanbestedings- of precontractuele fase worden verricht, maar ook in de contractuele of uitvoeringsfase. Mits dit op deugdelijke wijze juridisch is verankerd.

Inkopers voelen zich thuis in de aanbestedingswet- en regelgeving, maar zijn niet altijd op de hoogte van de ins en outs van de Wet Bibob. Terwijl degenen die zich bij de overheid bezighouden met integriteit en ondermijning niet zo goed thuis zijn in de aanbestedingswet- en regelgeving. Daarbij doet zich in de praktijk vaak een spanningsveld voor.

Voor een adviseur Bibob staat het weren van niet-integere partijen op nummer één. Inkopers willen daarentegen een efficiënt en zo snel mogelijk verloop van het aanbestedingsproces. Dat botst. Een Bibob-toets kost immers (extra) tijd en inspanningen en kan onzekerheden met zich brengen voor de afronding van de aanbesteding. Dat is voor inkopers logischerwijs niet altijd wenselijk.

Het RIEC Oost-Nederland en Hekkelman hebben daarom de handen ineengeslagen en werken samen aan een praktische handreiking over de toepassing van de Wet Bibob bij aanbestedingen. Daarin worden ook praktijkvoorbeelden en -clausules opgenomen. De handreiking zal eind maart worden gepresenteerd.