De schijnzelfstandigen (opnieuw) op de radar: neem de arbeidsrelaties onder de loep
De beoordeling van arbeidsverhoudingen aan de hand van de gezichtspunten van het Deliveroo-arrest
In de afgelopen jaren is het aantal zelfstandigen fors gestegen, waaronder ook het aantal schijnzelfstandigen. Deze ontwikkeling heeft ingrijpende gevolgen voor zowel de arbeidsmarkt als de sociale zekerheid.
De gevolgen van de stijging van (schijn)zelfstandigen
De inzet van schijnzelfstandigen leidt tot oneerlijke concurrentie op arbeidsvoorwaarden, zoals ten opzichte van reguliere werknemers als tussen (schijn)zelfstandigen onderling. Bovendien kan de (gedwongen) schijnzelfstandige op minder bescherming rekenen, bijvoorbeeld in geval van ziekte of bij het einde van de arbeidsrelatie. Daarnaast moet de (schijn)zelfstandige zelf zorgen voor zijn oudedagsvoorziening.
De groei van (schijn)zelfstandigen heeft ook een negatieve impact op de belastinginkomsten. Zelfstandigen betalen namelijk een lager percentage aan btw dan aan inkomstenbelasting, waardoor de schatkist aanzienlijk minder inkomsten ontvangt. Daarnaast worden de sociale premies, die voor werknemers verplicht zijn, niet afgedragen door (schijn)zelfstandigen, wat de financiering van sociale voorzieningen onder druk zet.
Zonder verplichte sociale verzekeringen zijn (schijn)zelfstandigen vaak onvoldoende beschermd bij ziekte of arbeidsongeschiktheid. Dit gebrek aan vangnet kan leiden tot een toename van sociale uitkeringen, wat extra druk legt op het sociale zekerheidsstelsel.
Kabinet introduceert maatregelen om de arbeidsmarkt te hervormen
Vanwege deze groeiende (maatschappelijke) problematiek rondom de stijging van (schijn)zelfstandigen heeft het kabinet in de kamerbrief van 6 september 2024 aangekondigd dat het de balans op de arbeidsmarkt wil verbeteren en het werken met en als zelfstandige(n) toekomstbestendiger wil maken. Het kabinet kiest ervoor om gelijktijdig drie maatregelen te treffen:
- Het creëren van een gelijker speelveld voor werknemers en zelfstandigen wat betreft contractvormen.
- Het verduidelijken van de regels over wanneer iemand als werknemer en wanneer als zelfstandige werkt (lees meer over wetsvoorstel VBAR).
- Het versterken en verbeteren van de handhaving, ter voorbereiding op de afschaffing van het handhavingsmoratorium per 1 januari 2025.
Maar hoe zat het ook alweer?
In deze blog ga ik verder in op de verschillende arbeidsverhoudingen, de criteria voor schijnzelfstandigheid en de uitspraak van de Hoge Raad in het Deliveroo-arrest.
De verschillende arbeidsverhoudingen: de arbeidsovereenkomst en de overeenkomst van opdracht
Wanneer is er eigenlijk sprake van schijnzelfstandigheid? De Nederlandse arbeidsmarkt kent verschillende arbeidsverhoudingen, variërend van de arbeidsovereenkomst tot de overeenkomst van opdracht (zelfstandig ondernemerschap).
Het belangrijkste verschil tussen een arbeidsovereenkomst en een overeenkomst van opdracht ligt veelal in de gezagsverhouding en de bescherming van de werkende. Bij een arbeidsovereenkomst is er sprake van gezag, waarbij de werknemer werkt onder leiding en toezicht van de werkgever. De werknemer geniet uitgebreide bescherming op basis van dwingend recht, waaronder ontslagbescherming, loondoorbetaling bij ziekte en sociale zekerheid.
Bij een overeenkomst van opdracht, zoals die tussen een zelfstandige en een opdrachtgever, is er geen gezagsverhouding. De opdrachtnemer werkt zelfstandig, zonder directe leiding van de opdrachtgever, en heeft meer vrijheid om het werk naar eigen inzicht in te richten.
De beoordeling van de arbeidsverhouding
Voor de beoordeling van de arbeidsverhouding is het van belang dat de regelgeving omtrent arbeidsovereenkomsten dwingend recht is. Dit betekent dat wanneer een arbeidsverhouding voldoet aan de vereisten van een arbeidsovereenkomst, deze ook als zodanig moet worden gekwalificeerd. Ook al hebben partijen dit niet zo beoogd.
De vereisten voor het bestaan van de arbeidsovereenkomst zijn: “arbeid”, “loon”, “in dienst” en “gedurende een zeker tijd” (artikel 7:610 BW).
De Hoge Raad formuleert gezichtspunten in het Deliveroo-arrest
De Hoge Raad formuleerde op 24 maart 2023 in het zogenaamde Deliveroo arrest een tiental niet-limitatieve gezichtspunten om de beoordeling van een arbeidsverhouding te vereenvoudigen:
- De aard en duur van de werkzaamheden.
- De wijze waarop de werkzaamheden en de werktijden worden bepaald.
- De inbedding van het werk en degene die de werkzaamheden verricht in de organisatie en de bedrijfsvoering van degene voor wie de werkzaamheden worden verricht.
- Het al dan niet bestaan van een verplichting het werk persoonlijk uit te voeren.
- De wijze waarop de contractuele regeling van de verhouding van partijen is tot stand gekomen.
- De wijze waarop de beloning wordt bepaald en waarop deze wordt uitgekeerd.
- De hoogte van deze beloningen.
- De vraag of degene die de werkzaamheden verricht daarbij commercieel risico loopt.
- Ook kan van belang zijn of degene die de werkzaamheden verricht zich in het economisch verkeer als ondernemer gedraagt of kan gedragen, bijvoorbeeld bij het verwerven van een reputatie, bij acquisitie, wat betreft fiscale behandeling, en gelet op het aantal opdrachtgevers voor wie hij werkt of heeft gewerkt en de duur waarvoor hij zich doorgaans aan een bepaalde opdrachtgever verbindt.
- Het gewicht dat toekomt aan een contractueel beding bij beantwoording van de vraag of een overeenkomst als arbeidsovereenkomst moest worden aangemerkt, hangt mede af van de mate waarin dat beding daadwerkelijk betekenis heeft voor de partij die de werkzaamheden verricht.
De kwalificatie van een arbeidsovereenkomst is afhankelijk van een zorgvuldige afweging van alle relevante omstandigheden, die in onderlinge samenhang dienen te worden beoordeeld. Indien meerdere factoren wijzen op het bestaan van een arbeidsovereenkomst, kan dit duiden op (schijn)zelfstandigheid.
Onze ondersteuning bij het beoordelen en/of hervormen van arbeidsrelaties
Indien je vermoedt dat de arbeidsrelaties met zelfstandigen binnen jouw organisatie mogelijk voldoen aan de criteria voor een arbeidsovereenkomst, kunnen wij je ondersteunen. Wij bieden juridische begeleiding bij het beoordelen en herzien van de arbeidsrelaties binnen jouw organisatie
Vragen of hulp nodig?
Twijfel jij over hoe jouw arbeidsrelaties moeten worden beoordeeld? Wij kunnen jou helpen bij het beoordelen en herzien van de arbeidsrelaties binnen jouw organisatie.
Blogreeks ‘De belangrijkste ontwikkelingen en aandachtspunten bij de beoordeling van arbeidsrelaties’
Deze blog is onderdeel van een reeks waarin de volgende onderwerpen aan bod komen:
- De schijnzelfstandigen (opnieuw) op de radar: neem je arbeidsrelatie onder de loep
- Handhaving: Opheffing van het Handhavingsmoratorium
- Fiscale toets en handhaving
- De voorgestelde wetswijziging: Wet Verduidelijking Beoordeling Arbeidsverhouding en Rechtsvermoeden (VBAR)
- Hoge Raad: ondernemerschap van werkenden belangrijk bij kwalificatie van een arbeidsovereenkomst
