Testamenten en dementie: hoe zit dat?

De geldigheid van een testament is steeds vaker een bron van discussie tussen erfgenamen. Een veel gehoord argument van kinderen is dat de ouder dement was en dus niet meer wilsbekwaam om een testament te maken.

Het is echter niet eenvoudig om een testament nietig te laten verklaren. In deze blog leg ik kort uit welke hobbels er zijn en wat de mogelijkheden zijn.

Erfgenamen mogen een testament niet zelf vernietigen. Ook niet als ze het er allemaal over eens zijn dat het testament ongeldig is wegens wilsonbekwaamheid. Alleen een rechter kan de nietigheid van het testament uitspreken. De rechter moet immers eerst beoordelen of de nietigverklaring terecht is. Er zijn dus altijd kosten verbonden aan een nietigverklaring.

Als erfgenaam moet je aantonen dat de notaris een beoordelingsfout heeft gemaakt. En dat is niet eenvoudig, Een rechter gaat er vanuit dat de notaris zorgvuldig heeft getoetst dat erflater wilsbekwaam was, instemde met het testament en de consequenties kon overzien.

Bij oudere erflaters met een kwetsbare gezondheid moet de notaris het Stappenplan Beoordeling Wilsbekwaamheid nalopen. Bij twijfel moet de notaris een deskundige arts vragen om te beoordelen of erflater wilsbekwaam is. Uit ervaring weten we dat een medische verklaring niet altijd wordt opgevraagd. Ook niet als daar alle reden toe is. Dat is dan voldoende reden voor een advocaat om de notaris kritisch te bevragen over de totstandkoming van het testament en het vaststellen van de wilsbekwaamheid.

Je moet wilsonbekwaamheid bewijzen. Dat betekent dat je moet aantonen dat sprake is van een geestelijke stoornis ten tijde van het opmaken van het testament. Daarbij gaat het er om dat je bewijst dat de erflater niet meer wist wat hij of zij wilde en/of de consequenties daarvan niet meer kon overzien.

Mensen met dementie kunnen daarentegen heldere momenten hebben en dus op dat moment een testament maken. Het bewijzen van wilsonbekwaamheid blijft daardoor lastig. Enkel de vermoedens en meningen van familie en niet medici zijn onvoldoende.

Het beste bewijs van een geestelijke stoornis zijn medische verklaringen. Artsen mogen echter niet zomaar het medisch dossier van een erflater afgeven aan (potentiële) erfgenamen. Ze hebben een beroepsgeheim. Het opvragen van medische informatie is wel mogelijk als er in een levenstestament staat dat erflater geen bezwaar heeft tegen de afgifte van het medisch dossier na zijn of haar overlijden.

Verder biedt de Wet op de geneeskundige behandelovereenkomst vanaf 1 januari 2020 wel meer mogelijkheden voor nabestaanden als zij een zwaarwegend belang hebben bij de medische gegevens. Het aantasten van een testament wegens wilsonbekwaamheid kan een zwaarwegend belang zijn, zo is in verschillende rechtszaken bepaald.

Als artsen toch blijven weigeren, kan alleen een rechter de arts verplichten het medische dossier af te geven. Hiervoor moet je wel een rechtszaak tegen de arts beginnen en dat brengt kosten met zich mee. Het is daarbij goed om te weten dat het niet zeker is dat de rechter die arts veroordeelt om het dossier af te geven.

Het is meestal niet bekend of het voorlaatste testament gunstiger of ongunstiger is voor diegene die de nietigheid van het laatste testament inroept. De notaris mag dat voorlaatste testament namelijk niet afgeven zolang het laatste testament niet is vernietigd. In sommige gevallen ligt dat oude testament nog in huis van erflater en is het mogelijk om te beoordelen of een nietigheidsactie voor jou voordeel oplevert. Het zal vaker voorkomen dat het voorlaatste testament niet bekend is. In dat geval is er een risico dat het voorlaatste testament voor degene die de nietigheid heeft ingeroepen, nadeliger blijkt te zijn dan het vernietigde testament.

Een goed dossier is belangrijk voor de kans van slagen van een nietigheidsactie. Als je te maken hebt met een kwetsbare erflater die dementerend is, doe je er verstandig aan om al tijdens het leven van de erflater zo veel mogelijk feiten en bewijzen te verzamelen van zijn/haar lichamelijke en geestelijke toestand. Je kunt een dagboek bijhouden. Ook foto’s en filmopnames van erflater zijn te gebruiken als bewijs.

Blijf verder alert of de erflater door andere familieleden naar een (onbekende) notaris wordt gebracht voor een testament. In dat geval kun je die notaris informeren over jouw twijfel over de wilsbekwaamheid en aandringen op een medische verklaring. De notaris zal dan zelf een afweging moeten maken.

Bespreek met je ouders het opmaken van het levenstestament als ze nog geestelijk gezond zijn. Laat in het levenstestament ook vastleggen dat het is toegestaan om na het overlijden medische gegevens te verstrekken aan erfgenamen.
Zorg dat je een tijdig een rechtsbijstandsverzekering afsluit die ook erfrechtelijke kwesties dekt. Er is namelijk meestal geen dekking als je de verzekering afsluit na het overlijden van de erflater.